کتابنامه : درآمدی بر عرف ؛ فهرست منابع

عرف پدیده ای است اجتماعی و بیان گر اراده ی اجتماع . این پدیده (عرف) پدیده ی نوظهوری نیست که حقوق دینی بر کشف آن نایل و یا بر حقوق دینی تحمیل شده باشد . دانش فقه و حقوق از دیرباز با این پدیده آشنا بوده است . عرف ، قدیمی ترین پدیده ی حقوق است که به عنوان مظهر و جلوه گاه حقوق شناخته شده است . 1. قرآن کریم / 2. الاجتهاد اصوله و احکامه، محمد بحرالعلوم، دارالزهرا، الطبعة الاولی، 1397ه. ق. / 3 . احکام الفصول فی احکام الاصول، ابوولید الباجی، تحقیق: عبدالمجید ترکی، دارالغرب الاسلامی ،...

خاتمه کتاب درآمدی بر عرف ؛ عرف و قانون

الف) عرف و قانون / قانون با وجود تاخر زمانی آن همانند عرف بیان گر اراده ی گروه اجتماعی است. آن چه بین این دو تفاوت ایجاد می کند، داده ای فنی است . عرف امری خود به خود و نا خودآگاه است ؛ ولی قانون ناشی از یک دستگاه متخصص است . قانون عرف رامحترم شمرده و کاربرد آن را در موارد سکوت، اجمال و تناقض قوانین و ... به عنوان قاعده ای حقوقی پذیرفته است . با وجود مشخص و معین بودن قلمرو هر یک ازعرف و قانون این پرسش در ذهن جوشش می گیرد که ...

گفتار هفتم : حجیت عرف 6 ؛ سیره ی متشرعه و طرق کشف معاصر بودن سیره با زمان معصوم ع

برخلاف آن دسته از دانشیان که سیره ی متشرعه را از گونه های عرف به شمارمی آورند، باید آن را پدیده ای مستقل و جدای از عرف و سیره ی عقلاییه دانست. اطلاق عرف مذهبی بر آن نیز تنها از باب تسامح بوده و به هیچ رو آن را مندرج درتحت عرف نمی سازد. اما از آن جا که پیروان این اندیشه (از گونه های عرف دانستن سیره ی متشرعه) در پی بحث عرف به بحث درباره ی آن می نشینند، در این گفتار نیزشایسته دیده شد که پس از بحث حجیت عرف به بحث درباره ی آن نیز روی آورده شود.

گفتار هفتم : حجیت عرف 5 ؛ چند نکته

الف) گذشته از ادله ی ارایه شده برای حجیت عرف، ادله ی دیگری نیز همچون انسداد، علم عادی ، شاهد حال برای حجیت و اعتبار عرف ارایه گردیده که در این جا به جهت پرهیز از اطناب سخن از بیان آن ها پرهیز گردید . ب) حجیت عرف خاص / همه یا اغلب ادله ای که برای حجیت و اعتبار عرف عام اقامه شده ، عرف خاص رانیز در بر می گیرد . بدین جهت عرف خاص همانند عرف عام دارای حجیت و اعتبار بوده و هیچ فرقی بین این دو وجود نخواهد داشت.

گفتار هفتم : حجیت عرف 4 ؛ تفسیرهای ارایه شده درباره ی امضا

اکنون پس از بیان مهم ترین گرایش های موجود برای کشف و احراز امضای شارع باید گفت که دانشیان اصول درباره ی تفسیر امضای شارع نیز دو گرایش عمده را سامان داده اند که در این جا اشاره به آن ها بایسته می نماید : 1) گروهی از دانشیان اصول با تاکید ورزیدن بر ناگزیری اعتبار عرف از امضا و این که عرف دارای هیچ گونه کاشفیتی از واقع نیست و امکان نادرست شمردن آن ازسوی شارع بسیار قوی است و نیز با ارایه ی این نگرش درباره ی عرف ممضا که ...

گفتار هفتم : حجیت عرف 3 ؛ گرایش ها و روش های کشف امضا

اندیشه ها و روش های ارایه شده درباره ی پدیده ی امضا و چگونگی احراز آن ازسوی پیروان این مکتب باعث گردیده تا گرایش هایی در درون این مکتب رخ بنمایانند که در این جا به مهم ترین آن ها اشاره می شود . 1 ) گرایش عدم ردع / برخی از دانشیان پیرو مکتب امضا بر این باوراند که عرف و بنای عقلا برای اعتبار و حجیتش نیازمند به تصریح امضا از سوی شارع نمی باشد . بلکه عدم ردع با وجود امکان ردع برای حجیت آن کافی است . زیرا عدم ردع با وجود امکان ردع خودبه معنای امضا و رضا است ، ...

گفتار هفتم : حجیت عرف 2 ؛ مکتب های حجیت عرف

دانشیان پیشین فقه و اصول (شیعه ، سنی) با عرف آشنا بوده و آن را به کارمی برده اند. ولی نوعا در صدد بحث درباره ی حجیت آن برنیامده و با سکوت از کنارآن گذشته اند و هرگاه سخن از حجیت عرف به میان آمده ست بحث را به موضوعات و فهم عرفی کشانده و از آن جا به عرف لفظی گریز زده اند . آری ، اشاراتی از سوی برخی از دانشیان درباره حجیت عرف دیده می شود ولی اینان هرگز در این باره بحث جامع و قانع کننده ای را ارایه نداده اند. اندک کسانی که به بحث حجیت عرف روی آورده اند ، ...

گفتار هفتم : حجیت عرف 1 ؛ آغازینه - معنای حجیت

آغازینه / در آغازینه ی گفتار بیان چند سخن بایسته ی گفت است . الف) معنای حجیت / 1) صحت اعتماد برای کشف و به دست آوردن واقع و بحث درباره ی مقدارشمول حقانیت؛ حجیت در این معنا به حجیت منطقی شناسانده شده است . 2) منجزیت و معذریت؛ و این همان حجیتی است که در دانش اصول از آن نام برده می شود و همواره مورد نظر دانشیان اصولی است. هر گاه در دانش اصول واژه ی «حجیت» به کاربرده می شود، متبادر همان حجیت اصولی است.

گفتار ششم : جایگاه و کاربرد عرف 5 ؛ احراز و اثبات عرف

احراز و اثبات عرف / پیش از این درباره ی ارکان و عناصر سامان بخش عرف و نیز گونه های کاربرد آن سخن گفته آمد. اکنون سخن بر این است که احراز اثبات عرف در مواردی که عرف بدیهی و آشکار نمی نماید، بر عهده ی چه کسی یا مقامی است ؟ آیا فرد ذی نفعی که به آن استناد و استدلال می جوید، باید آن را اثبات و محرز سازد یا قاضی و مراجع ومنابع صلاحیت دار قضایی ؟ در گام نخست اثبات و احراز عرف بر عهده ی ذی نفع یا کسی است که به آن استناد جسته است .

گفتار ششم : جایگاه و کاربرد عرف 4 ؛ تغییر عرف

عرف از ضرورت ها و لوازم زندگی اجتماعی انسانی است. آدمی همواره آن را درزندگی اجتماعی خود و برای تنظیم روابط حقوقی و حفظ تفاهم و سازش با همنوع به کار بسته است . نظری گذرا بر دانش فقه و حقوق این حقیقت را نمایان می سازد که بخش های بی شماری از دانش فقه و حقوق را اموری سامان می دهد که دارای ماهیتی عرفی اند. این امور به هیچ رو تولدیافته ی شریعت اسلام نبوده و در جوامع پیش ازاسلام نیز مرسوم بوده اند .